Por Edmundo Fayanás
17 de Setembro de 2011
O Kurdistán ten unha superficie maior que España (550.000 km2), sendo un pobo sen Estado. É un territorio situado no occidente de Asia, ao norte do Oriente Medio e ao sur de Transcaucasia. Non ten ningunha saída ao mar. O seu territorio atópase repartido entre cinco Estados actuais:
- Turquía, que corresponde ao Kurdistán noroccidental con máis de 20 millóns de kurdos.
- Iraq, co Kurdistán meridional con cinco millóns de kurdos.
- Irán co Kurdistán oriental con seis millóns de kurdos.
- Siria co Kurdistán suroccidental con millón e medio de kurdos.
- Armenia que posúe un pequeno enclave kurdo cuns 300.000 habitantes.
- Actualmente hai un seis millóns de kurdos na diáspora.
Os kurdos teñen lingua propia. Só en Iraq é recoñecido o kurdo como lingua propia. Ten certa tolerancia o kurdo en Irán e Armenia e ningún recoñecemento en Turquía e Siria. A relixión, que practican, é a musulmá na súa versión sunnita, aínda que hai minorías cristiás e yazidis.
A vestimenta tradicional kurda é variada en función da rexión que habiten. Tanto homes como mulleres utilizan grosos cintos que envolven hermeticamente a súa roupa sobre as súas cinturas. As camisas, saias e pantalóns adoitan ser folgados. As mulleres tenden a levar moitas moedas e xoias sobre a súa fronte, usando un chal atado ao mentón para cubrirse as súas cabezas. Os homes normalmente usan un turbante para protexer a súa cabeza. As infraestruturas básicas son inexistentes no Kurdistán porque os países non desexan que saian do subdesarrollo. O desemprego entre os kurdos rolda o 50% da poboación e a taxa de analfabetismo é a máis alta en tres do catro países, salvo en Iraq. En Turquía, tres millóns de kurdos foron forzados a abandonar os seus pobos e o 40% das súas escolas foron pechadas. No últimos trinta anos de guerra no Kurdistán turco, ocasionou máis de 35.000 mortos.
Ten historia o Kurdistán?
Os kurdos constitúen un pobo milenario, cuxos orixes son indoeuropeos e
descenden dos Medos, que se asentaron no territorio actual hai máis de cinco mil anos. Hai documentación da existencia deste pobo desde o s.IV a.C. O historiador grego Jenofonte, no seu libro Anábasis, relata unha expedición kurda pola península de Anatolia. Como pobo, enfrontáronse aos asirios e logo aos aqueménidas, sendo derrotados no ano 550 a.C.
Os reinos kurdos máis grandes do Occidente se desintegraron gradualmente antes do poderío romano e bizantino pero sobreviviron no Oriente ateo advenimento do imperio Persa con Sasanio no século III d. C. Ao longo da Idade Media os kurdos tiveron unha relativa liberdade baixo o dominio musulmán. Durante moitos séculos os kurdos constituíron principados autonómos. Coa chegada do Islam, márcanse claramente as diferenzas cos pobos veciños. Saladino, o gran xefe militar musulmán, que defendeu Xerusalén dos cruzados no século XII, era de orixe kurda. Co auxe do imperio Otomán, o Kurdistán é dividido entre dous Estados: o otomán e o persa.
Entre os séculos XVI e XVIII tiveron unha certa independencia baixo o goberno dos Príncipes de Bitlis, Sulaymaniah e Ardelan. En Turquía, ate o inicio do século XIX tiveron unha ampla autonomía. Despois, as inxerencias eran continuas, o que provocou diversas rebelións kurdas de tipo independentista entre os anos 1806 a 1886.
O sentido nacional ou a chamada cuestión kurda, comeza a tomar corpo ao longo do século XIX, coa chegada do pensamento liberal, que se estendía por toda Europa, o que provoca que os kurdos comezaran a enfrontarse ao poder central de Istambul. Coa chegada ao poder dos denominados Novos Turcos en 1908, intensifícase a persecución das minorías kurda, armenía e grega en Turquía. Na Primeira Guerra Mundial, Turquía forma parte das potencias do eixo central encabezado por Alemaña, que se enfronta a Inglaterra e Francia. Os kurdos sitúanse a favor das potencias occidentais, e estas, prométenlles en agradecemento polo seu apoio, a creación dun Estado kurdo. Coa derrota de Alemaña provócase a caída do Imperio Otomán. Nesta nova reorganización de países, que sofre a zona, as potencias occidentais reafirman o seu compromiso de crear o Estado do Kurdistán, como compensación pola súa axuda contra os turcos. Asinouse o Tratado de Sevrés, en 1920, garantíndolles a creación do Estado kurdo.
Con todo, a consolidación da revolución bolxevique rusa, e a crecente importancia do petróleo no Oriente Medio, fan que non se realice a promesa e consúmase a traizón ao pobo kurdo por parte das potencias occidentais. En 1923, apróbase o Tratado de Lausana no que se recoñece o Estado de Turquía, apoiando ao xeneral Kemal Attaturk, para que faga de tapón fronte ao expansionismo soviético e o desenvolvemento do comunismo na zona. Ao finalizar a segunda Guerra Mundial e iniciarse o proceso de descolonización, trázanse as fronteiras actuais dos Estados nos que se atopa dividido o Kurdistán.
Durante a guerra fría nos territorios kurdos hai unha constante axitación política de tipo independentista. En 1946 proclamouse independente en Irán, a república de Mahabab que era un territorio dominado polo Partido Democrático do Kurdistán, que permaneceu independente durante un ano, ata que o exército persa ocupou a súa capital Mahabab.
No Iraq kurdo tamén houbo unha constante axitación independentista e desde 1961 Barzani, lider do PDK inicia unha guerra de guerrillas. En 1979, os kurdos vólvense a sublevar en Irán, que declara a guerra total aos kurdos. En 1984. o Partido dos Traballadores do Kurdistán levántase en Turquía. A partir do ano 2003, coa intervención norteamericana en Iraq e a caída de Sadam Hussein, provócase unha guerra interna, onde os kurdos logran unha autonomía moi importante e logra unha gran estabilidade política que provoca un forte desenvolvemento económico en toda a zona.
A ECONOMÍA KURDA
O Kurdistán é un territorio moi rico, aínda que subdesenvolvido. Isto é así porque os países dominantes do seu territorio nunca buscaron o seu progreso. A súa agricultura é de tipo mediterráneo e ao contar con grandes reservas de auga e unha gran cantidade de horas de sol anuais, pode desenvolver unha potente agricultura, pero esta non se dá por falta de interese dos respectivos gobernos cos territorios kurdos.
Destaca o Kurdistan por dispor de grandes depósitos de sulfuro, sustancia moi empregada na elaboración de gases velenosos de uso militar. Dúas son as grandes riquezas que dispón o Kurdistán: petróleo e auga. Vexamos
O petróleo do Kurdistán
Os datos son contundentes, o 100% da produción petrolífera de Turquía e Siria obténse dos territorios kurdos. Iraq é un dos principias produtores mundiais, o 74% do seu cru provén do Kurdistán (rexión de Mosul e Kirkuk). Irán a outra gran potencia petrolífera, obtén o 50% de supetróleo e gas do territorio kurdo (a rexión de Kermanack). O Kurdistán iraquí posúe unha gran capacidade de produción de petróleo e no seu subsolo hai unhas importantes reservas, calculándose en 36.000 millóns de barrís de petróleo. Kirkuk é unha cidade moi disputada polos kurdos, sunitas e chiitas pois está no límite xeográfico do Kurdistán. Pero é disputada porque un terzo da súa produción petrolífera dáse na súa zona. A iso, hai que unir que polo Kurdistán pasan dúas das máis improtantes rutas petrolíferas que levan petróleo e gas ruso cara a Europa. Agora podemos entender o interese das potencias occidentais en que toda a zona estea tranquila e non atendan as demandas nacionais dun pobo, que necesita ser independente e precisa dun Estado. O catro países que ocupan o Kurdistán néganse a calquera tipo de independencia kurda, porque perderían ademas do seu territorio, boa parte das riquezas kurdas que difrutan
A auga no Kurdistán
Tan importantes como os recursos petrolíferos son os hídricos, obtidos das zonas montañosas da cordilleira do Taurus e dos montes Zagros, onde existe unha gran cantidade de auga, que é de gran axuda para as rexións áridas destes países. Turquía realizou un vasto plan de regadíos e unha ampla rede de encoros que ademais de irrigar os campos turcos, pero non os kurdos, garántelles unha gran produción de enerxía hidroeléctrica, a prezos moi baratos, fundamental para o desenvolvemento económico do país. Nestes momentos levan gastados nesta política hidráulica uns 30.000 millóns de euros, con presas como a de Attaturk, o proxecto Ilisu. Esta política de grandes proxectos hidráulicos na zona kurda de Turquía levantou a suspicacia onde flúen os ríos Tigres e Éufrates. Ambos nacen na zona kurda. Isto significa que tanto Siria como Iraq, van dispor de menos auga, o que orixinou grandes conflitos con Turquía, tanto de corte diplomático como militar. A iso, hai que unir, as protestas kurdas polo uso das súas augas e do seu territorio para políticas, que só benefician aos turcos, deixando os seus intereses de lado. Ultimamente estanse levantando once encoros entre a fronteira de Turquía e Iraq, sen outra finalidade que a de impedir os ataques kurdos ao exército turco.
O proxecto Ilisu
O goberno turco e varias construtoras, con axuda de empresas e institucións europeas, promoven a construción da presa de Ilisu, que provocará o desprazamento forzoso de case o 80% dos habitantes de Hasankeyf e doutros douscentos municipios do val do Tigris. A presa de Ilisu será a segunda máis grande de Turquía, cunha superficie de encoro de 313 km2, cun dique de 135 metros de altura e unha capacidade de produción eléctrica de 3.800 Gw por hora. A construción da presa de Ilisu, foi abandonada fai cinco anos pola empresa inglesa Balfour Beatty ante a campaña internacional lanzada para preservar os tesouros destas terras.
Hasankeyf posúe un gran potencial turístico con enormes recursos paisaxísticos e monumentais. Pero debido ao atraso económico, perdeu no últimos corenta anos o 50% da súa poboación. Ademais da pobreza da zona, uniuse a chamada limpeza étnica, pois estamos en territorio kurdo. Ante a continuación das obras da presa xurdiu en Turquía, a chamada Iniciativa para manter vivo Hasankeyf, que reúne unha ampla fronte de organizacións, as cales rexeitan semellante obra. Para a arqueóloga irlandesa Raggie Ronayne, considera que a construción da presa de Ilisu, é unha arma de destrución cultural masiva Existen críticas ante o espolio cultural, que suporá alagar o val do Tigris, en Hasankeyf na Alta Mesopotamia que conta con máis de doce mil anos de historia e posúe unha valiosa riqueza monumental asiria, hitita, romana, bizantina e musulmá. En 1987 este municipio foi declarado Ben de Interese Cultural polo Alto Comisionado Turco.
As organizacións kurdas, xa expresaron a súa oposición ao proxecto. Pola súa banda, tanto Siria como Iraq, que reciben o caudal do río Tigris desde Turquía, veranse novamente afectados o seu abastecemento de auga e nos seus dereitos de explotación fluvial para a produción eléctrica, polo que moi probablemente repetiranse as disputas xa sufridas anteriormente co río Éufrates e a construción do encoro de Ataturk.
O Kurdistán iraquí un modelo futuro?
É a única rexión do actual Iraq que vive unha considerable tranquilidade, o que levou a unha explosión económica moi importante, en contraste co resto do país. Nos tempos de Sadam, existían dous partidos kurdos, o PDK e a UPK que non só se enfrontaban aos iraquís, senón que eran frecuentes os enfrontamentos entre eles. Practicamente desde a guerra do Golfo promovida por Bush pai, no Kurdistán moveuse como unha rexión autónoma, que provocou un forte desenvolvemento económico e de infraestruturas. Os kurdos iraquís fixeron un modelo de Estado que ten os seus símbolos de soberanía, unha constitución, un código legal, un parlamento, himno, bandeira, lingua, moeda, canles de televisión e un exército propio os famosos “peshmergas”. O gran problema deste modelo é, que será difícil que esta autonomía se converta no embrión do Kurdistán libre, pois o catro países non permitirán esta experiencia é mirada con gran suspicacia. O pánico turco ao renacemento dun Estado kurdo, que poida ser referencia para o resto dos kurdos, fai que actuei de forma militar sempre. Neste tema kurdo non está soa Turquía pois conta co apoio de Siria e Irán. Incluso Arabia Saudita apoia a Turquía con tal de impedir a federalización de Iraq, xa que faría aumentar a influencia dos chíes iranianos. Turquía e o resto dos Estados implicado na cuestión kurda xunto coa comunidade internacional, deben de recoñecer o dereito de autodeterminación do Kurdistán. Sería conveniente a celebración dunha conferencia internacional, que tente dar unha saída á cuestión do Kurdistán, cun cesamento de hostilidades e a liberación de presos. A negociación política e a xustiza que os kurdos piden e reclaman, é a única saída ao conflito, a creación do Estado do Kurdistán.
Comentarios